Baumann's
Gat
In 1886 verkreeg de gemeente Arnhem bij
de aankoop van landgoed Klarenbeek ook bovenstaande boerderij in
haar bezit. Vanaf 1860 tot aan het midden van de vorige eeuw is
deze bewoond geweest door de familie Baumann. Na de sloop van de
boerderij werd het terrein gebruikt voor straatvoetbalwedstrijden.
In het dal, dat gesitueerd is tussen de Vijverlaan, Zwaluwstraat
en de Thomas à Kempislaan stond tot voor kort een MTS-school. Een
nieuw woningbouwproject is inmiddels gerealiseerd.
********
HET HUIS IN HET DAL
uit het geïllustreerd zondagsblad van de Arnhemsche courant
(2de jaargang no 22 27 mei 1923)
In het dal tusschen de Thomas à Kempislaan en de Vijverlaan op het
landgoed Klarenbeek ligt schilderachtig het boven aangeduide huis.
Omringd door twee hectaren bouwland, is de bewoner steeds hovenier
of landbouwer geweest.
Oud-Arnhemmers zullen zich herinneren het bergje aan het einde van
Onder de Linden waarop eerst een koepel stond, later een bank en
vanwaar men een verrukkelijk uitzicht had op de omgeving. Het
bergje -men noemde het vaak het Rappardsbergje was een
geliefkoosde speelplaats van de kinderen uit Klarendal. De fraaie
boomen voor dit bergje zijn ten offer gevallen aan de bouwwoede;
daar staan nu de complexen huizen ten noorden van de
Agnietenstraat en ten oosten van het Noordpad. Op het bergje zelf
is nu de Vogelwijk en de oostelijke kant, de Zwaluwstraat, ziet
uit op het dal tusschen den Jacobiberg (lighallen) en den
Musschenberg. Op oude kaarten vindt men den naam Diepe Put en
vakkundigen meenen, dat hier uitnemend bouwland is. Dit gedeelte
van Klarenbeek behoorde vroeger aan de abdy van Prüme, later aan
Ernst Casimir, graaf van Nassau, vervolgens aan Rutger Huijgens,
die het vereenigde met het landgoed aan de overzijden van den
Rosendaalschen weg -het oude Monnikerhuizerbeek- dat in zijn
geheel sedert dien tijd Klarenbeek werd genoemd.
In 1807 kwam dit gehele terrein met de daaropstaande huizen en
boerderijen in het bezit van Jan baron van Pallandt van Walfort;
het land in het dal was heide en bosch met een woning bij de put.
Door cultiveering van den grond werd het omgezet in bouwland.
In het huis vestigde zich in 1807 de daghuurder Willem Enklaar,
die er in 1857 zijn gouden bruiloft vierde. Na zijn overlijden
werd het huis betrokken -1 Nov, 1860- door den heer J.H. Baumann.
Meer dan een eeuw is dit huis dus slechts door twee gezinnen
bewoond geweest. In het begin van deze eeuw werd het huis te
klein; de tegenwoordige bewoner, de heer J.H. Baumann, woonde daar
als patriarch in het kleine huis met een paar vertrekken. Als
pater familias moest hij een 13tal personen herbergen en dat ging
niet; vandaar dat in 1902 de gemeente Arnhem (die sedert 1886
eigenares van het landgoed Klarenbeek was geworden) aan den raad
voorstelde om het huis te verbouwen. Uit het oude huis, dat
vermoedelijk meer dan 200 jaar oud was, is afkomstig een mooi
haardplaat (zittende vrouw met kinderen), thans op mijn verzoek
overgebracht van den zolder van Gemeentewerken naar het
gemeentemuseum.
Wat
Klarenbeek betreft, nadat de eigenaar, Jan van Pallandt, in 1844
was overleden, vertrok de weduwe in 1859 naar Rotterdam (zij
overleed 1866 op Klarenbeek). Eigenaar werd toen een zoon uit
een vorig huwelijk, FredericCarsile, die in 1869 overleed; het
kwam daarna aan zijn broeder Henri Gerard van Pallandt,
kamerheer van Z.M. den Koning. De weduwe van den vorigen
eigenaar, mevrouw de douarière F.C. baron van Pallandt geb. van
Herzeele, bleef nog op het landgoed wonen en overleed 7 october
1885.
Op 29
mei 1886 besloot de raad voorts op aandrang van den thans nog in
leven zijnde oudwethouder van openbare werken G.C.O. Beelaerts
van Benthuizen het grootste gedeelte van het landgoed te koopen
met het naasingsbedrag op bovengenoemde boomen voor f 242.886.
Bovengenoemde
Jan van Pallandt was raad van prefecture onder het Franse
bewind, Na de bestorming van Arnhem op 30 Nov, 1813 werd hij lid
van de provesioneele regeering van het Departement van den
Boven-l.Issel en werd 2 Dec. daaropvolgende met mr. R,J,
Bonricius afgevaardigd naar Zijne Door- luchtige Hoogheid den
Prins van Oranje te 's-Hage om over te brengen de uitdrukking
der gevoelens van de ingezetenen van bovenbedoeld Departement
(thans ongeveer de provincie Gelderland); den 4 Januari werd van
Pallandt benoemd tot commissaris tevens kolonel van den
landstorm (alle weerbare mannen van 17-50 jaar), bestemd voor
het bezetten van naastbijgelegen vestingen en andere posten tot
het insluiten van vestingen in handen der Franschen. Later werd
hij lid der Gedeputeerde Staten van Gelderland en kamerheer
(honorair) van Z.M. Koning Willem l.
Van Pallandt had de verdienste om Klarenbeek te veranderen; hij
stelde ook het landgoed bij de boschwachterswoninq (thans hotel
Monnikenhuizen) voor wandelaars open, Wat nu betreft het dal,
waar de woning van Baumann is gelegen, indien men uitkijkt, zal
men zien dat de eerste uitbreiding in deze richting dit gedeelte
van Klarenbeek zal zien verdwijnen, omdat de raad van Arnhem
vergat om de grenzen van het lansgoed als publiek wandelpark
behoorlijk aan te geven, hetgeen bij Sonsbeek wel het geval is
rapport der parkarchitecten Poortman en Springer.
JGA
van HOGERLINDEN
*******
De boerderij stond ook
bekend onder de naam "Het huis in het dal".
